KNO-arts Dennis Kox in de StemPodcast: ‘Het meest voorkomende stemprobleem is … angst’

Hij behandelt tal van aandoeningen aan keel, neus en oren, variërend van gehoorschade tot evenwichtsstoornissen, van moeite met slikken tot oorsuizen, en van slaap-apneu tot terugkerende amandelontstekingen. Maar we kennen KNO-arts Dennis Kox van de Vijfmerenkliniek in Haarlem toch vooral als de man die bekende radio-dj’s, zangers, acteurs en presentatoren van hun stemproblemen afhelpt. Wat bij die BN’ers het meest voorkomende stemprobleem is? “Angst”, is het verrassende antwoord. In de StemPodcast legt Dennis het uit. 

•     Beluister de aflevering van de StemPodcast met Dennis Kox op  Spotify, of op andere platforms.

De stem is de spiegel van je ziel

Als KNO-arts weet Dennis alles van stembanden, strottenhoofden en keel- en neusholtes. Maar als het om stemproblemen gaat, kijkt hij ook naar de psychologische kant. “Ik zeg altijd: ‘De stem is de spiegel van je ziel’. Dus op het moment dat je je niet goed voelt, dan hoor je dat in je stem.” Het kan daarbij gaan om problemen in de privésfeer of op het werk, maar ook om problemen met de stem zelf. “Vooral voor radio-dj’s is dat lastig. Omdat ze zichzelf voortdurend terug horen op hun koptelefoon, krijgen ze elke seconde feedback op hun stem. Dus elk klein randje hóren ze. Dat is pittig. Je wil je eigenlijk bezighouden met je uitzending, met de muziek waarover je dingen wil vertellen. Je wil niet nadenken over hoe je klinkt. Dan is de concentratie weg.” 

Psychologische begeleiding bij stemproblemen

Als zoiets bovendien tussen de oren gaat zitten, loop je als radio-dj het risico je stem te gaan forceren. Dan worden de problemen alleen maar erger. Inzicht in de herkomst van de stress is dan ook heel belangrijk. Daarom wil Dennis altijd meer over zijn patiënten weten. “Als je je verdiept in iemand en hem of haar beter leert kennen, dan weet je dat het vaak niet altijd alleen maar om de stem gaat. In die wat meer psychologische begeleiding kan ik soms echt het verschil maken.”

Vrij en met vertrouwen durven spreken

Dat er bij stemproblemen flink wat psychologie kan meespelen, raakt aan mijn stempowermethode. Die gaat alleen nog een stukje dieper. In mijn aanpak als stempowercoach draait het om de vraag waarom je klinkt zoals je klinkt. Je stemklank zoals die nu is, is gevormd in je jongste jaren. Als je (bijvoorbeeld) als meisje altijd geleerd hebt het thuis gezellig te houden en het iedereen naar de zin te maken, dan hoor je dat nu nog terug in een wat pleasende toon. Of als er niet veel naar je geluisterd werd, omdat je dominante broers altijd het woord hadden, dan ben je misschien geneigd heel snel te praten. Want als je iets te lang aan het woord was, ging de aandacht alweer naar je broers. In mijn coaching leg ik daar de vinger op, zodat je die aangeleerde patronen kunt loslaten. Dan ga je je veel vrijer voelen als je spreekt, veel zelfverzekerder ook. Je gaat ruimte durven innemen en mensen zullen dan ook met veel meer aandacht naar je luisteren.

Stembanden zijn als snaren, je neus- en keelholte is de klankkast

Toch is het niet alleen psychologie. Het is ook iets fysieks. Stemgeluid ontstaat doordat lucht vanuit je longen tegen je stembanden komt. Die gaan trillen en dat maakt geluid. De keel- en neusholtes fungeren als klankkast. “Ook als je puur naar de fysieke kant kijkt, dan gaat het dus niet alleen om die stembandjes”, zegt Dennis. “Heb je een stemprobleem, dan moet je eerst kijken welk ónderdeel niet goed werkt. Ben je verkouden, dan klinkt je stem anders. Dat heeft dan niets met je stembanden te maken, maar met je klankkast. Die is dan anders. Vergelijk het met een gitaar. Als je die volstopt met watten, komt er een heel ander geluid uit. Maar de snaren zijn gewoon hetzelfde. Je stembanden, dat zijn eigenlijk die snaren. Je neus- of keelholte is de klankkast.”

Poliep of knobbeltje op stemband

Mocht een stemprobleem wél op de stembanden zitten, dan nog is Dennis niet meteen geneigd in te grijpen. “Het gaat om de vraag: ‘Welk doel wil je bereiken?’ Er zijn genoeg zangers die met een knobbeltje of een poliepje op hun stemband toch hun doel bereiken. En dat is dan vaak met een bepaalde emotie een liedje brengen. Als dat lukt met een poliepje, wie ben ik dan om te zeggen dat dat eraf geopereerd moet worden?” Maar als het nodig is, deinst hij er ook niet voor terug. Dan gaat het mes erin. Al klinkt dat bij zoiets fragiels en kleins als de stembanden nogal grotesk. 

Het meest voorkomende stemprobleem

Poliepen en knobbeltjes, als het over stemproblemen bij dj’s, artiesten en presentatoren gaat, dan gaat het vaak dáárover. “Maar het meest voorkomende stemprobleem in mijn praktijk is ... angst”, zegt Dennis. “Als er een nieuwe plaat gemaakt moet worden, is er vaak een stemprobleem op het moment dat de stem moet worden ingezongen. Dus als (bijvoorbeeld) de gitaarrifjes worden opgenomen, is het heel gezellig. Niks aan de hand, lachen en een drankje doen. Als de dag daarna de stem moet worden ingezongen, is er stress. Dat is immers het instrument waar je niet aan kan zien of het er goed uitziet. Dat is het instrument waar je emotie achter zit. Dus als je maar een klein beetje denkt: ‘Oh, er is iets’, dan blokkeer je en wil je niets liever dan even checken of alles er nog goed uitziet. Bij je gitaar kun je dat heel simpel doen. Bij je stembanden lukt dat niet.”

Lax Vox (bubbelen) en inzingoefeningen

Die kun je immers niet even bekijken of beetpakken. Ze zitten verstopt in je strottenhoofd en veel mensen die professioneel met hun stem werken, weten ook niet hoe ze er goed mee om moeten gaan. Belangrijk is sowieso om een warming-up en eventueel ook een cooling-down te doen, zegt Dennis. Een bekende manier om je stem op te warmen, is Lax Vox, ook wel ‘bubbelen’ genoemd. “Je blaast met een soort rietje in een fles water en door de druk aan de onderkant ontstaat er een soort terugslag in je mond- en keelholte. Daarmee masseer je eigenlijk je stembanden zónder dat ze tegen elkaar aan komen. Als je dit goed doet, forceer je niets en kan het nooit kwaad. Je kunt ook inzingoefeningen doen, door toonladders te maken.”

Keihard meeblèren 

Niets forceren dus. Al zijn er situaties denkbaar dat forceren juist wél helpt. Zo zijn er mensen die na een flinke verkoudheid nasaal blijven praten, terwijl de verkoudheid allang voorbij is. “Stel dat je inderdaad een nasale stem hebt doordat je je klankkast (mond- en keelholte) niet meer goed gebruikt, dan helpt het soms door even lekker uit de bocht te vliegen. Ik zeg dan: ‘Ga maar eens lekker even keihard mee blèren met een liedje dat je vroeger altijd heel lekker mee kon blèren. Dan kan het zijn dat je in een situatie komt die je onbewust van toen herkent en dat je gewoon weer terugschiet in je oude, gewenste patroon.” Nog een laatste tip voor wie vaak spreekt of presenteert: laat met enige regelmaat je stem even checken door een KNO-arts. Een keer per jaar of een keer per twee jaar.”

•     Beluister de aflevering van de StemPodcast met Dennis Kox op Spotify, of op andere platforms.

Naschrift: deze podcast is van 2021. Dit artikel is een recente, zo tijdloos mogelijke bewerking van het interview.